Back شما اینجا هستید: صفحه اصلی یادداشت روالی که رو به زوال می رود

سایه پتیاره خشکسالی بر همدان و محو شدن سایه آب از همدان؛
روالی که رو به زوال می رود

چند سالی می شود که مردم همدان کمتر بارش برف و باران را احساس می کند و سرمای مثال زدنی همدان رو به سوی گرمایی غیر قابل تحمل گذاشته است.

به گزارش خبرنگار "همدان نیوز"، امروزه شرایط اقلیمی در مناسبات و محاسبات کشورهای دنیا یکی از اولویت ها به شمار می رود و چه بسا در برخی قاره ها و کشورها شرایط آب و هوایی اعم از گرما و سرمای بیش از اندازه هوا و یا کمبود منابع آبی بر زندگی جوامع بشری آنها اثرگذار بوده و مشکلات جبران ناپذیری را ایجاد کرده است.

در حال حاضر نیز بیش از هر زمان دیگری توجه به گرم شدن تدریجی زمین و ذوب شدن یخچال ها و از طرفی دیگر کاهش منابع آبی به یکی از دغدغه ها و بحران های جهانی تبدیل شده و ایران نیز از این بحران بی نصیب نمانده و چاره اندیشی برای تأمین منابع آب به عنوان یکی از اولویت های دولت مورد توجه قرار گرفته است.

حال اگر بحران ها و مشکلات آبی را کنار بگذاریم و به دیگر دغدغه های کشورهای جهان اول بپردازیم شاهد تلاش دولت ها و کشورها برای توسعه گردشگری به عنوان اولین صنعت سودآور دنیا هستیم که منافع اقتصادی دولت ها را تا حد زیادی تأمین و از وابستگی به دیگر منابع خارجی بی نیاز خواهد کرد که یکی از لازمه های توسعه این صنعت شرایط آب و هوایی و اقلیمی است و گردشگران در هر گوشه از دنیا برای انتخاب مقاصد گردشگری، آب و هوا را در اولویت قرار می دهند و از طرفی این دو عنصر در توسعه و گسترش مراتع، جنگل ها، دشت ها و شکل گیری طبیعتی ناب و زیبا اثرگذار خواهند بود.

سیاستگذاران این کشورها نیز علاوه بر توجه به تأمین منابع آبی، توسعه کشاورزی و همچنین افزایش سرانه فضای سبز به دنبال گسترش مناطق طبیعی و توسعه گردشگری در مناطق مورد نظر هستند که رسیدن به تمامی این اهداف منوط بر فراهم بودن شرایط مناسب آب و هوایی است.

ایران نیز در چند سال اخیر به دنبال این است که خود را در لیست کشورهایی قرار دهد که با توسعه گردشگری به دنبال توسعه پایدار هستند اما یکی از موانع و یا مشکلاتی که گریبان گیر کشور ما شده کاهش تدریجی منابع آبی و به تبع آن گرمتر شدن هوا است که نفس رودخانه ها و تالاب ها و چشمه های ایران را به شماره انداخته و در طول این چند سال منابع آب یکی یکی به کویر تبدیل می شوند.

همدان هم از این داستان جا نمانده و با شرایط سخت کم آبی دست و پنجه نرم می کند هرچند شاید بیش از نیمی از جمعیت استان همدان مشکل کمبود آب را احساس نمی کنند اما باید پذیرفت که دوران بارش های زیاد برف و باران و هوایی خنک و مطبوع در بهار و تابستان کم کم به سر می آید و همدان هم به نوعی دچار گرمازدگی می شود و آب و هوای این سرزمین به سمت جنوبی شدن پیش می رود و چند سالی می شود که با بحران جدید ریزگردها نیز دست و پنجه نرم می کند که دردی بر دردهای زیست محیطی همدان گذاشته و نیاز به تدبیر دارد.

آب و هوای همدان از دیرباز چه در کتب و سفرنامه ها و چه بر اساس داده های هواشناسی و نقل قول گذشتگان با سرما و یخبندان و بارش برف و کولاک عجین شده، هرچند در طول دهه اخیر هر ساله از میزان بارندگی کاسته می شود و هوای دل انگیز همدان در فصل بهار و تابستان و برف و سرمای مثال زدنی فصل زمستان به افزایش تدریجی گرما در فصول بهار و تابستان تبدیل شده و پاییز و زمستان همدان هم امروز با سرمایی خشک و بدون نذورات الهی همراه شده است و شاید بتوان گفت که امروز آرزوی مردم همدان با سالها و دهه های اخیر زمین تا آسمان متفاوت است و آرزو برای دیدن آسمانی صاف در پس بارش برف به آرزو برای بارش برف هرچند به اندازه ای که لایه ای از دانه های سفید، زمین (حتی قله الوند) را بپوشاند، تبدیل شده اما قابل ذکر است که امروز مردم همدان با توجه به کمبود منابع آبی سطحی و زیر زمینی، شنیدن اخبار افزایش حجم سدها را بر نشستن پشت پنجره و لذت نظاره کردن برف و باران ترجیح می دهند و متأسفانه اخبار نیز حاکی از کاهش تدریجی منابع، ظرفیت سدها و پدید آمدن فروچاله ها در دشت های همدان است.

بر اساس منابع تاریخی هوای همدان در طول زمان روند نسبتا ثابتی را طی کرده و نمی توان رویداد عظیمی از لحاظ شرایط اقلیمی را در همدان شاهد بود که نشان از تغییر یکباره آب و هوا داشته باشد، البته این موضوع را نمی توان نادیده گرفت که هوای سرد همدان در طول سالها درجات مختلفی از دما را تجربه کرده اما در هر صورت سرمای شدید هوا در این شهر همواره زبانزد بوده است و بر اساس آنچه در منابع آمده سرمای هوا به طور معمول تلفاتی را نیز به دنبال داشته و چه بسا مردمانی که بر اثر سرمای هوا و یا بیماری های ناشی از این سرما جان و مال خود را از دست داده باشند و ویژگی اقلیمی به نام سرما، همدان را از دیگر شهرهای کشور متمایز کرده باشد اما بدون شک هوای همدان نیز از آثار گرمای تدریجی زمین بی تأثیر نیست و این روند را طی می کند و هوا هر سال نسبت به سال گذشته گرمتر می شود.

گرمتر شدن هوا در همدان در کاهش بارش ها نیز بی اثر نبوده و در سال های اخیر مردم بیشتر ایام سال را با سرمایی خشک و بدون برف می گذرانند و روزهای پاییز کمتر از قبل روزهای بارانی را تجربه می کنند و شکوفه های بهاری همچون گذشته رخ نشان نمی دهند. تعدادی از رودخانه ها و منابع آبی امروز خشک شده و اثری از آنها نیست و به مسیر فاضلاب تبدیل شده است. قابل ذکر است که کاهش بارش ها و به تبع آن کمبود منابع آبی، همدان را به یکی از شهرهای درگیر با شرایط بحرانی آب بدل کرده و سالهاست که ذخیره سد اکباتان از نیمه بالاتر نیامده است.

اگر نگاهی به زمستان های سال های اخیر داشته باشیم اثر چندانی از سرمایی که به نقل قول گذشتگان بدل شده را شاهد نیستیم و همدان هم پا در مسیر زمین گذاشته که به سمت گرمتر شدن می رود؛ زمستان های دهه اخیر دیگر مجالی را برای همدانی ها فراهم نمی کند تا تونل برفی در کوچه ها بسازند و دیگر ارتفاع برف به سقف خانه های کوچک قدیمی نمی رسد.

به قول پرویز اذکایی( پژوهشگر برجسته تاریخ) ده سالی می شود که سرمای جانسوز همدان هم از زمین و هم از هوا دیگر مهار شده است، از زمین با لوله کشی گاز طبیعی و آسفالت معابر شهر، و از هوا نیز چنان که بر می آید بر اثر تغییرات جوی، یعنی گرم شدن کره زمین و پدیده گازهای گلخانه ای و دیگر عوامل ویرانگر زیست محیطی یا به هم خوردن تعادل اکوسیستمی.

فلذا دیگر شدت سرمای زمستان و کثرت برف و بوران مانند آنچه در متون قدیم و  آثار نظم و نثر کهن به وصف آمد، ابدا وجود ندارد. همدانیها چند سالی است با دل نگرانی و تشویش خاطر آرزوی یک روز چنان سرما و برفی را دارند، همچون سال 1342 که دمای هوای شهر به 43 درجه زیر صفر رسید، چنان که شهروندان تهرانی از جهت رفع قضا و بلای آسمانی در مساجد خود برای ما مجالس دعا، توسل و فاتحه برگزار کردند.

اکنون همدان هرساله با کمبود شدید باران و برف مواجه است. پتیاره خشکسالی پیوسته نیز بر آنجا سایه شومی افکنده، تمام منابع زیرزمینی ته کشیده، سرچشمه های کهن یکسره و چاه های خانگی هم به کلی خشکیده است.

هرچند همدان گرمای بالای 40 درجه را کمتر به خود دیده اما با وجود پا گذاشتن در مسیر گرمتر شدن زمین و خشکسالی ها، هنوز هم پایتخت تابستانی مردمان ایران است و هوای خنک همدان(نسبت به سایر شهرها و استانها) هر ساله گردشگران را به سمت پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین فرامی خواند؛ اما در هر صورت تلخ است تراژدی خشک شدن چشمه ها و تالاب ها و گرمایی که کمتر در همدان دیده می شد.

در همدان که برخی آن را به واسطه چشمه های فراوان در کوهستان ها و تعریف لغت نامه دهخدا، شهر هزار چشمه می دانند، منابع آبی در شکل گیری روستاها در دامنه کوهستانها و همچنین باغات سرسبز موجود در این مناطق بی اثر نبوده است هرچند در سال های اخیر شاهد کاهش تدریجی منابع آب و خشک شدن چشمه ها و رودخانه ها هستیم و در چند سال گذشته برای مدیریت منابع آب، مسدود کردن چاه های غیر مجاز در دستور کار قرار گرفته و آبرسانی از سد اکباتان دیگر کفاف مصرف آب در همدان را نمی دهد و مسئولان به فکر انتقال آب از سد تالوار هستند.

اگرچه توصیف جغرافی نویسان از معماری و شهرسازی همدان کامل نبوده است ولی همه اذعان کرده اند که همدان باغ ها و چشمه سارها و جویبارهایی داشته است. بقایای جوی های آب خیابانهای شهر مکشوفه یادآور جریان آب و زندگی در شهر بوده است. این جویبارها در پر کردن آب نماها، ایجاد باغ ها، باغچه ها و بهره برداری از آنها بود و شهر را به بیشه زار تبدیل کرده است اما امروز کمتر اثری از این جویباران و چشمه ها در همدان دیده می شود.

همدان در طول زمان به دلیل بارش های برف و باران و دسترسی آسان تر و بیشتر به آب، به شهری مهاجر پذیر تبدیل شده و شاید در سالهای آینده که همدان همچون دیگر شهرها با بحران آب روبه رو است از جمعیت شهری نیز کاسته شود و یا برعکس مردم روستاهایی که امروز در فصل تابستان به سختی به آب دسترسی دارند و آبرسانی به این روستاها به تانکر انجام می شود به سمت شهر که آبرسانی در آن آسان تر است روانه شوند و این موضوع مشکلاتی را در مدیریت جمعیت شهری ایجاد خواهد کرد که نه تنها مشکلات مهاجران از روستاها را بر طرف نمی کند بلکه خساراتی جبران ناپذیر نیز ایجاد خواهد کرد و با این وجود بهتر است که از امروز به فکر مدیریت منابع آبی، حفظ محیط زیست و سلامت آب و هوای استان بود، چیزی که شاید در سالهای اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته و همدان را پا به رکاب در مسیر خشکسالی کرده است اما امروز با روی کار آمدن دولت و تدبیر و امید و تأکید مسئولان این دولت بر حفظ محیط زیست و رفع بحران آب، امید می رود که شرایط تغییر یابد و جامعه انسانی دست به دست طبیعت ندهد و همدان را بیش از این به ورطه خشکسالی نکشد.

به هر نحو مردم همدان باید در طول این چند سال به الگوی جدید آب و هوا عادت کرده باشند و روزهای پر برف زمستان را تنها به عنوان خاطره ای در ذهن حک کرده باشند؛ آنطور که از طبعیت بر می آید روند گرم تر شدن و کمسو شدن منابع آبی ادامه دارد و خشکسالی نیز با همدان دست به گریبان شده است و راه چاره همان عادت و از طرفی دیگر تغییر الگوهای رفتاری و اجتماعی برای کنار آمدن با شرایط و حفظ وضعیت موجود برای مدتی طولانی تر است به طوریکه بتوان میراثی هر چند ناچیز اما قابل قبول را برای آیندگانی به جا گذاشت که دستخوش تغییرات شرایط اقلیمی می شوند.

یادداشت: فرشته اکبری

اضافه کردن نظر


کد امنیتی
تازه کردن