پایگاه خبری همدان نیوز

مدیرکل حفاظت محیط زیست همدان با اشاره به خطر آلودگی منابع آب و خاک بر اثر مدیریت نامناسب پسماند، گفت: هر تن زباله شهری بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه و حدود ۴۰۰ مترمکعب گاز دی‌اکسیدکربن متصاعد می‌کند که در صورت نفوذ به زمین، خاک حاصلخیز استان را تهدید می‌کند.

به گزارش "همدان نیوز"، این منبع تجدید ناپذیر در مقیاس زمانی انسانی، زیربنای تمام فعالیت‌های کشاورزی، فیلتراسیون طبیعی آب و یکی از مهم‌ترین مخازن جذب کربن طبیعی به شمار می‌رود چرا که برای تشکیل یک سانتیمتر خاک در ایران حدود ۴۰۰ تا ۸۰۰ سال طول می کشد.

کیفیت زندگی نسل‌های فعلی و آینده به سلامت، حاصلخیزی و پایداری این لایه گرانبها وابسته است و با این حال، فرآیندهایی مانند فرسایش شتاب‌یافته، آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی و توسعه نامناسب شهری و زیرساختی، این میراث طبیعی ارزشمند را با سرعتی نگران‌کننده در معرض خطر قرار داده‌اند.

نابودی خاک نه تنها کاهش بهره‌ وری کشاورزی را به دنبال دارد، بلکه منجر به اختلال در چرخه هیدرولوژیکی، کاهش ظرفیت نگهداری آب، و آزاد شدن کربن ذخیره‌شده می‌شود که خود تسریع‌کننده تغییرات اقلیمی است.

در همین ارتباط در گفت و گویی تفصیلی با شهرام احمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست همدان به خطراتی که خاک را تهدید می کند پرداختیم که در زیر می خوانید:

استان همدان به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی مهم کشور شناخته می‌شود. در ابتدا، در مورد اهمیت و ویژگی‌های خاص خاک این استان توضیح دهید؟

استان همدان به دلیل قرارگیری بر روی فلات ایران و داشتن اقلیم نیمه‌خشک، دارای خاک‌هایی با اهمیت اکولوژیکی و کشاورزی بسیار بالایی است به ویژه در دشت‌های حاصلخیز مانند دشت همدان، بهار و ملایر، این خاک‌ها منبع اصلی تولید محصولات استراتژیک کشور هستند و نقش محوری در تأمین امنیت غذایی غرب کشور ایفا می‌کنند.

با وجود این پتانسیل بالا، تهدیدی برای این دارایی ارزشمند وجود دارد این پدیده چه خطری را متوجه کشاورزی همدان می‌کند؟

خطر اصلی، از دست رفتن لایه‌های حاصلخیز است و فرسایش، لایه رویی خاک را که حاوی بیشترین مقدار مواد آلی، میکروارگانیسم‌ها و مواد غذایی قابل جذب برای گیاه است، حذف می‌کند. این امر منجر به کاهش شدید بهره‌وری کشاورزی و در بلندمدت، به خطر انداختن ظرفیت اکولوژیکی کل منطقه می‌شود.

چه عواملی سرعت این فرسایش را تشدید کرده‌اند؟

ترکیب سه عامل اصلی به این بحران دامن زده و توسعه ناپایدار، تغییر کاربری اراضی، و تداوم روش‌های سنتی کشاورزی، و چرای خارج از توان اکوسیستم های طبیعی توسط دام‌های اهلی، به خصوص در مناطقی که میزان بارش کم و نامنظم است و این شرایط، فرسایش را به سطوح بحرانی رسانده است.

با توجه به اینکه فرسایش بادی به ویژه در دشت‌های وسیع و باز و در فصول غیرکشت رایج است، راهکار علمی شما برای حفظ این خاک‌ها چیست؟

اولین و حیاتی‌ترین گام، درک دقیق مکانیزم‌های فرسایش و ارائه راهکارهای علمی و عملی است. از نظر کشاورزی حفاظتی، تمرکز باید بر کاهش تنش‌های سطحی باشد و ما باید روش‌هایی را جایگزین کنیم که پوشش گیاهی سطحی را در تمام طول سال حفظ کنند.

چه عواملی سرعت این فرسایش را، هم بادی و هم آبی، تشدید کرده‌اند؟

چرای دام‌های اهلی بیشتر از توان اکولوژی منطقه، توسعه ناپایدار، تغییر کاربری اراضی، و روش‌های سنتی کشاورزی این وضعیت را بحرانی کرده است و به طور خاص در فرسایش بادی، خشکی، وزش بادهای نسبتاً شدید در فصول غیرکشت، و تخریب پوشش گیاهی نقش دارند.

در فرسایش آبی، مشکل اصلی بارش‌های متمرکز و ناگهانی است و نبود بقایای گیاهی و شخم‌زنی در جهت شیب، باعث ایجاد رواناب شدید می‌شود.

خاک ۹۵ درصد غذای ما انسان‌ها را تشکیل می‌دهد و بیش از یک چهارم تنوع زیستی دنیا در درون آن است. این اکوسیستم زنده وظایف مهمی چون نگهداری آب، تصفیه، جلوگیری از سیل و تلطیف هوا را بر عهده دارد.

چه عواملی در حال تخریب یا آلوده کردن این اکوسیستم زنده در استان هستند؟

تخریب خاک به ۲ دلیل اصلی فرسایش و آلودگی اتفاق می افتد و فرسایش در ایران بسیار شدید است؛ مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده که ما ۱۶.۵ تن در هکتار فرسایش خاک داریم، یعنی هفت برابر میانگین جهانی است. عوامل تشدید کننده تخریب در استان ما شامل چرای غیرمجاز دام های اهلی ، کاشت و شخم زنی در جهت شیب، آتش سوزی، است.

در زمینه آلودگی و مدیریت پسماند چه اقداماتی در حال انجام است؟

در زمینه آلودگی، اقدامات خوبی انجام شده است و ما شاهد خروج پسماندهای خطرناک در سامانه آنلاین سازمان حفاظت محیط زیست از استان و مدیریت پسماندهای عفونی با حضور سرمایه‌گذار خصوصی بوده‌ایم.

اما باید جلوی آلودگی‌های صنعتی، فاضلاب‌های انسانی و شهری و به خصوص افزودن فلزات سنگین به خاک را بگیریم. آلودگی هوا نیز خود باعث آلودگی خاک می‌شود.

پسماند و آسیبی که به خاک وارد می کند را نیز توضیح دهید؟

مدیریت نامناسب پسماندها پیامدهای زیست‌محیطی نگران‌کننده‌ای خواهد داشت که مهم‌ترین آن‌ها آلودگی خاک و آب است. آلودگی خاک و آب از طریق شیرابه بسیار خطرناک است به گونه ای که هر تن زباله می تواند تا حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ لیتر شیرابه تولید کند. این شیرابه حاوی مواد آلاینده خطرناک است و در صورت نشت، می‌تواند به شدت بر کیفیت آب‌های زیرزمینی و خاک تأثیر بگذارد. از سوی دیگر گازهای گلخانه‌ای نیز موضوعی است که باید به صورت تخصصی به آن پرداخته شود و در هر تن زباله حدود ۴۰۰ مترمکعب گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن متصاعد می‌کند که یک عامل مهم در تغییرات اقلیمی است.

با توجه به فشرده بودن شهر همدان و وجود زمین‌های کشاورزی حاصلخیز، انتخاب محل مناسب برای مدیریت اصولی و دفن نهایی زباله که باید حداقل ۴۰ پارامتر از جمله عدم نزدیکی به آبخوان‌ها و حاصلخیزی خاک را رعایت کند دشوار است. علیرغم روش‌هایی مانند تفکیک از مبدا و بازیافت و تولید کمپوست، همچنان نیاز به دفن نهایی خاکستر و زباله‌های غیرقابل بازیافت وجود دارد، که این موضوع بر لزوم مدیریت صحیح محل دفن تأکید می‌کند. به طور خلاصه، مدیریت پسماند در همدان یک موضوع چندوجهی است که رفع آن نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، بهبود همکاری‌های بین‌نهادی، و مهم‌تر از همه، مشارکت فعال مردم در تفکیک زباله است تا از آسیب‌های جدی به خاک و منابع آبی جلوگیری شود.

وابستگی روزافزون به نهاده‌های شیمیایی و سموم دفع آفات چه تاثیراتی بر خاک دارد؟

سموم شیمیایی، علاوه بر هدف قرار دادن آفات، موجب نابودی جمعیت عظیم میکروارگانیسم‌های مفید خاک شامل باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌شوند که نقش حیاتی در تجزیه مواد آلی و فراهم‌سازی مواد مغذی برای گیاه دارند. این امر به مرور زمان، وابستگی خاک به کودهای شیمیایی را افزایش می‌دهد.

کودهای شیمیایی با نرخ جذب بالا، به ویژه کودهای نیتروژنی، موجب اسیدی شدن خاک و افزایش شوری می‌شوند. این تغییرات، توانایی خاک برای نگهداری آب و عناصر غذایی را کاهش داده و به ساختار فیزیکی خاک آسیب می‌زنند از سوی دیگر، باقی‌مانده سموم از طریق زهکشی، وارد آب‌های زیرزمینی شده و همچنین می‌توانند از طریق ریشه گیاه به محصولات غذایی منتقل شوند و سلامت انسان را به خطر بیندازند.

حرکت سریع به سمت رویکردهای کشاورزی پایدار ضروری است و با تمرکز بر روش‌هایی مانند استفاده از کودهای آلی، کمپوست، تناوب زراعی صحیح تنها راه تضمین امنیت غذایی و حفظ سرمایه ملی خاک برای نسل‌های آینده است.

مهم‌ترین چالش امروز در حوزه خاک‌های کشاورزی استان همدان چیست و ابعاد آن چقدر است؟

بخش قابل توجهی از اراضی استان دچار مشکل است و در حال حاضر،۴۵ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در دشت‌های مهمی نظیر همدان، قهاوند، فامنین و رزن با پدیده شوری دست و پنجه نرم می‌کنند. این یک زنگ خطر جدی برای امنیت غذایی منطقه است. بر اساس تحقیقاتی که انجام داده‌ایم، شرایط نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد اراضی استان همدان جزو خاک‌های جوان و کمتر توسعه یافته طبقه‌بندی می‌شوند. این جوانی ذاتی، مدیریت آن را دشوارتر می‌کند.

علاوه بر شوری، وضعیت کمبود عناصر حیاتی در این اراضی چگونه ارزیابی می‌شود؟

آمارها نگران‌کننده هستند و نشان از فقر شدید عناصر اصلی و ریزمغذی‌ها دارند، ۶۵ درصد اراضی استان دچار کمبود فسفر، ۳۰ درصد اراضی کمبود پتاسیم، ۳۰ درصد اراضی کمبود مس، و ۸۴ درصد اراضی کمبود روی و شدیدترین کمبود مربوط به آهن است که در ۹۰ درصد اراضی دیده می‌شود.

برای اینکه یک خاک به عنوان خاک «حاصلخیز» برای کشاورزی در نظر گرفته شود، باید بالای ۲ درصد مواد آلی داشته باشد. متأسفانه، ۶۶ درصد از اراضی استان زیر یک درصد مواد آلی قرار دارند و تنها چهار درصد از اراضی استان ما این خاصیت مطلوب را دارا هستند.